BAKTERİLER
Bakteriler prokaryotik hücre yapısına sahip tek hücreli canlılardır. Doğada her yerde (toprakta, suda, havada, bitki, hayvan ve insanların üzerinde…) bulunabilir. Besinsel gereksinimi basittir ve çevresel koşullara hızlı uyum sağlar. Tipik çoğalma ikiye bölünme şeklindedir. Çok hızlı çoğalırlar.
Morfolojik Özellikleri
Bakteriler, morfoloji olarak adlandırılan şekil ve boyutları bakımından büyük bir çeşitlilik gösterir. Bakteriler, morfolojik yapıları bakımından 4 çeşittir. Kok (yuvarlak biçimli bakteriler), basil (çomak biçimli bakteriler), spiral (sarmal biçimli bakteriler) ve pleomorfik (değişik biçimli bakteriler).
➤Kok: Mikroskopta yuvarlak şekilde görülen, küre şeklindeki bakterilerdir. Çapları, ortalama 0,8-1,5 mikrometredir. Bireysel koklar, üreme fazında ortadan bölünme tarzlarına göre yan yana gelerek veya gruplar oluşturarak değişik morfolojik formlar oluşturmaktadır. Bunlar, aynı zamanda tanınmalarında ve isimlendirilmelerinde de yardımcı olur. Diplokoklar, Staphylococcuslar, Streptococcuslar ve sarsina olmak üzere 4 çeşidi vardır. Diplokoklar çiftler hâlinde bulunur. Staphylococcuslar, üzüm salkımı şeklinde kümelenmiş hâlde bulunur. Streptokoklar zincir (tespih) şeklindedir. Sarcina ise dörderli kümelenerek kübik kutu şekli oluşturur.
➤Basil: Çomak şeklindeki bakterilerdir. Ortalama 0,5–1 µm eninde, 1–5 µm boyundadır. Bu değerler cins ve türlere göre değişebileceği gibi aynı tür mikroorganizma kültürünün çeşitli üreme fazlarında da farklılıklar meydana gelebilir. Zincir biçiminde, uç uca dizilebilirler. Bu görünüm, streptobasil olarak adlandırılır. Eni boyuna yakın fakat eşit değilse buna da kokobasil denir.
➤Spiral: Sarmal şeklindeki bakterilerdir. Vücutları yumuşak veya sert olabildiği gibi bazıları yalnız bir kıvrımlı iken bazıları 10–15 kıvrımlı olabilmektedir. Boyları 4-20 μm arasında değişir. Spiroket ve spiril olmak üzere 2 çeşidi vardır. Spiroketler; uzun bir eksen etrafında helezoni tarzda sarılmış yumuşak bir vücuda sahiptir, bükülebilir ve uzun eksen etrafında dönerek (yılanvari) hareket edebilir. Spiriller; sert yapılı eğilip bükülemeyen, kıvrımlı bir gövde yapısına sahiptir, tek kıvrımlı (virgül şeklinde) olanlarına vibrio denmektedir.
Morfolojik Özellikleri
Bakteriler, morfoloji olarak adlandırılan şekil ve boyutları bakımından büyük bir çeşitlilik gösterir. Bakteriler, morfolojik yapıları bakımından 4 çeşittir. Kok (yuvarlak biçimli bakteriler), basil (çomak biçimli bakteriler), spiral (sarmal biçimli bakteriler) ve pleomorfik (değişik biçimli bakteriler).
➤Kok: Mikroskopta yuvarlak şekilde görülen, küre şeklindeki bakterilerdir. Çapları, ortalama 0,8-1,5 mikrometredir. Bireysel koklar, üreme fazında ortadan bölünme tarzlarına göre yan yana gelerek veya gruplar oluşturarak değişik morfolojik formlar oluşturmaktadır. Bunlar, aynı zamanda tanınmalarında ve isimlendirilmelerinde de yardımcı olur. Diplokoklar, Staphylococcuslar, Streptococcuslar ve sarsina olmak üzere 4 çeşidi vardır. Diplokoklar çiftler hâlinde bulunur. Staphylococcuslar, üzüm salkımı şeklinde kümelenmiş hâlde bulunur. Streptokoklar zincir (tespih) şeklindedir. Sarcina ise dörderli kümelenerek kübik kutu şekli oluşturur.
➤Basil: Çomak şeklindeki bakterilerdir. Ortalama 0,5–1 µm eninde, 1–5 µm boyundadır. Bu değerler cins ve türlere göre değişebileceği gibi aynı tür mikroorganizma kültürünün çeşitli üreme fazlarında da farklılıklar meydana gelebilir. Zincir biçiminde, uç uca dizilebilirler. Bu görünüm, streptobasil olarak adlandırılır. Eni boyuna yakın fakat eşit değilse buna da kokobasil denir.
➤Spiral: Sarmal şeklindeki bakterilerdir. Vücutları yumuşak veya sert olabildiği gibi bazıları yalnız bir kıvrımlı iken bazıları 10–15 kıvrımlı olabilmektedir. Boyları 4-20 μm arasında değişir. Spiroket ve spiril olmak üzere 2 çeşidi vardır. Spiroketler; uzun bir eksen etrafında helezoni tarzda sarılmış yumuşak bir vücuda sahiptir, bükülebilir ve uzun eksen etrafında dönerek (yılanvari) hareket edebilir. Spiriller; sert yapılı eğilip bükülemeyen, kıvrımlı bir gövde yapısına sahiptir, tek kıvrımlı (virgül şeklinde) olanlarına vibrio denmektedir.
Bakterilerin Hücre Yapısı
Bakterilerin hücre yapılarının incelenmesini kolaylaştırmak için iki temel kısma ayırmada yarar vardır. Bunlar; dış yapı (hücre duvarı, kapsül, flagella, fimbria), iç yapı (sitoplasmik membran, mesosom, nukleus, ribozom, sitoplasmik granüller, sporlar vb.).
Bakterilerin etrafını tam ve kesintisiz olarak saran hücre duvarı, sitoplazmik zarın dışında lokalize olmuştur. Sert, aynı zamanda elastik bir yapı karakterine sahip olan hücre duvarı, bu özelliği sayesinde bakterilere orijinal şekillerini verir ve esneklik kazandırır.
Hücre duvarına sertliği mürein tabakası (peptidoglikon) verir.
Bakterilerin yaşamı için önemi olan geçirgenliğin veya ozmozisin sağlanmasında ve devam ettirilmesinde hücre duvarının özel bir fonksiyonu vardır. Bakteriler bu özellikleri nedeniyle dış ortamlardaki su, organik ve inorganik maddeleri içeri alabilir ve aynı zamanda hücre içinde oluşan çeşitli metabolitleri (toksik maddeler, enzimler, metabolizma artıklarını vs.) dışarı verebilirler. Bu durum hücre duvarının selektif bir süzgeç (elek) gibi görev yapmasından kaynaklanmaktadır (Selektif permeabilite).
➧Kapsül
Bazı yuvarlak ve çomak biçimli mikroorganizmaların hücre duvarından ayrı olarak extraceluler (hücre dışı) yapıda bir tabaka bulunur ki buna kapsül adı verilir. Kapsül, genellikle polisakkarid yapıdadır. Nadiren protein veya hem polisakkarid hem protein yapısında olanlara da rastlanılmaktadır. Kapsül; mikroorganizmaları, çevrenin fiziksel, kimyasal ve mekanik etkilerinden koruyarak dayanıklılığını artırır.
➧ Kirpik (Flagella=Kamçı)
Kirpikler protein yapısında, ince, uzun, dalgalı, esnekliği fazla, sitoplazmadan köken alan, sarmal yapıdaki uzantılar olup mikroorganizmalar için hareket organelidir. Kirpik, her mikroorganizma türünde bulunmaz. Bakterilere sıvı ortamda yer değiştirme (aktif hareket) olanağı sağlar. Kirpikli mikroorganizmaların mikroskop altında hareketleri gözlensin veya gözlenmesin, hareketli kabul edilir. Mikroorganizmalar arasında kirpiklerin konumu oldukça değişik olup sadece türler arasında sabit bir karakter gösterebilir. Bakteriler kirpik olup olmamasına ve kirpiklerin konumuna göre atrik (kirpiksiz), monotrik (tek kirpikli) ve politrik (çok kirpikli) olmak üzere başlıca 3 gruba ayrılır. Çok kirpiklilik durumu da kendi içinde amfitrik (kirpiklerin karşılıklı olması), lofotrik (kirpiklerin demet hâlinde bir veya iki uçta bulunması) ve peritrik (kirpiklerin her tarafta bulunması) olarak isimlendirilmektedir.
➧Fimbria (piluslar)
Bakterinin her yönünden çıkan ve kirpikten daha kısa ve ince olan, düz, bazılarının ortası boş ve çok sayıda oluşumlara rastlanılmaktadır ki bunlara fimbria (pilus) adı verilmektedir. Bakterilerde basit ve seks pilusu olmak üzere iki çeşittir. Basit piluslar bakterinin hücre yüzeylerine yapışmasını, tutunmasını sağlar. Seks pilusları ise bakteriler arası genetik madde aktarımından sorumludur.
➧Sitoplazmik zar (Hücre membranı)
Hücre duvarının altında ve daha ince yapıda olup sitoplazmayı saran bir zardır. Sitoplazmik zar ile hücre duvarı arasında periplasmik boşluk bulunur. Sitoplazmayı sarar ve korur. Ayrıca seçici geçirgen özelliktedir. Hücre içinde oluşan enzimlerin, metabolitlerin ve metabolizma artıklarının dışarı çıkabilmesi ve dışarıda bulunan gıda maddelerinin, suyun ve diğer lüzumlu maddelerin içeri girebilmesini sağlar.
➧Sitoplazma
Sitoplazma fiziksel olarak berrak, hafif yapışkan bir sıvıdır. Hücrede meydana gelen kimyasal reaksiyonların oluştuğu, hücrenin yapı maddelerinin sentezlendiği yerdir. Sitoplazma içinde çeşitli iyonlar, amino asit, protein, pürin, glikoz, riboz, vitamin, koenzim, disakkaritler vs. bulunur. Ayrıca mesozom, ribozom çekirdek, sitoplazmik granüller (volutin, lipid, polisakkarid, pigment, endosporlar vs.) vardır.
➧Çekirdek(Nucleus,kromozom,DNA)
Bakterinin orta kısmında, yumak hâlinde bir tek kromozomdan meydana gelmiş bir çekirdek bulunur. Bu kromozomun yapısı, DNA molekülünden oluşur. Kromozomun etrafında bir çekirdek zarı yoktur. Kromozom yumağı bir ucu ile hücre zarında bulunan mezozoma bağlıdır. Çekirdek kalıtsal (genetik) özellikleri taşır.
➧Endospor
Bazı çubuk şeklindeki bakteriler, olumsuz çevre koşulları altında kaldığında hücre içinde spor meydana getirirler. Bunlara endospor denir. Spor formlar fiziksel faktörlere (ısı,ışık, donma, kuruma, radyasyon vs.), kimyasal maddelere (dezenfektanlar ve diğer kimyasal etkenler) ve mekanik etkilere karşı vejetatif formlarından çok daha fazla dayanıklıdır. Sporlar, genellikle oval veya yuvarlak şekilde olup basilin çeşitli yerlerinde bulunabilir. Sporlar basilin ortasında ise santral, basilin uç kısmında ise terminal, basilin ne ortasında nede kenarında ikisinin arasında ise subterminal spor olarak adlandırılır. Sporların çapı, basilin çapından küçük olabileceği gibi büyük de olabilir. Bu son durumda spor basili kabartarak basile limon, raket, tokmak, mekik gibi şekiller kazandırır.
Bakterilerde Üreme
Mikroorganizmalar, uygun besi yeri ve çevresel koşullar altında, türlerine özgü bir süratle ürer. Koşulların uygunluğu devam ettiği sürece buna paralel olarak çoğalma da sürekli olur. Ancak laboratuvarlarda mikroorganizmaları üretmede sınırlı miktarda besiyerleri kullanıldığından mikroorganizmaların üremeleri kısıtlanır. Mikroorganizmalar üredikçe ortamdaki gıda maddeleri azalır ve tükenir. Optimal koşulların değişmesi (pH, osmotik basınç, oksijen, yüzey gerilimi vs.) ve besiyerinde toksik metabolitlerin birikmesi, miktarı az olan besi yerinde üremeyi kısa bir süre sonra baskılar ve durdurur. Örneğin, her 20 dakikada bir defa bölünerek üreyen E.coli hücresinden uygun koşullar devam ettiği sürece 48 saat içinde 2144 (= 2.2x1043) hücre meydana gelir. Mikroorganizmalar sıvı ortamlarda, katı ortamlardan daha çabuk ürer. Üremenin hızı, mikroorganizma türüne özgü genetik bir karakter olmakla beraber besi yerinin bileşimi ve çevresel koşullarla da yakından ilişkilidir. Mikroorganizmalar, ikiye bölünmek suretiyle geometrik bir üreme tarzı gösterir.
Kolonilerin uygun besiyerlerinde gözle görülebilir bir düzeye ulaşabilmesi için geçen süre, mikroorganizmalar arasında değişiklikler gösterir. Kolonilerin rengi, kokusu, yapısı, şekli, büyüklüğü, parlaklığı, besi yerine yapışma durumu, hemoliz yapma özelliği ve diğer karakterleri mikroorganizmalar arasında farklar gösterir ve bu özellikler; cinslere, türlere, besiyerlerine, çevresel koşullara bağlıdır.
INSTAGRAM
FACEBOOK
TWITTER
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder